Īśāvasyopaniṣad
Īśāvasyopaniṣad — 1
ओं ईशा वास्यम् इदं सर्वं यत् किञ्च जगत्यां जगत् ।
तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा, मा गृधः कस्यस्विद् धनम् ॥
om īśā vāsyam idaṁ sarvaṁ
yat kiñca jagatyāṁ jagat .
tena tyaktena bhuñjīthā,
mā gṛdhaḥ kasyasvid dhanam ..
S.Radhakrishnan :- (Know that) all this, whatever moves in this moving world, is enveloped by God. Therefore find your enjoyment in renunciation; do not covet what belongs to others.
[Mahatma] Gandhi's comment on this verse is interesting. "The mantra describes God as the Creator, the Ruler and the Lord. The seer to whom this mantra or verse was revealed was not satisfied with the very frequent statement that God was to be found everywhere." But he went further and said: "Since God pervades everything, nothing belongs to you, not even your own body. God is undisputed unchallengeable Master of everything you possess. If it is universal brotherhood - not only brotherhood of all human beings, but of all living things - I find it in this mantra. If it is the idea of complete surrender to God and of the faith that he will supply all that I need, then again I say I find it in this mantra. Since he pervades every fibre of my being and of all of you, I derive from it the doctrine of equality of all creatures on earth and it should satisfy the cravings of all philosophical communists. This mantra tells me that I cannot hold as mine anything that belongs to God and that, if my life and that of all who believe in this mantra has to be a life of perfect dedication, it follows that it will have to be a life of continual service of fellow creatures." Address at Kottayam, Harijan, 1937.
Reference:- The Principal Upaniṣads, by S. Radhakrishnan; George Allen & Unwin Ltd; Harper Collins, 1953; 1994; 2004
The same is echoed beautifully by Svāyambhuva Manu in Śrīmad Bhāgavadam, —8.1.10.
Śrīmad Bhagavadam — 8.1.10
आत्मावास्यम् इदं विश्वं यत् किञ्जित् जगत्यां जगत् ।
तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा मा गृधः कस्य स्विद् धनम् ॥
ātmāvāsyam idaṁ viśvaṁ
yat kiñcij jagatyāṁ jagat .
tena tyaktena bhuñjīthā
mā gṛdhaḥ kasya svid dhanam ..
The same is echoed beautifully by Śankara in Ātma bodham.
Ātma bodham — 48
आत्मैवेदं जगत् सर्वम् आत्मनो अन्यन्न विद्यते ।
मृदो यद्वद् घटादीनि स्वात्मानम् सर्वम् ईक्षते ॥ आबो.४८
ātmaivedaṃ jagatsarvam
ātmano'nyanna vidyate .
mṛdo yadvadghaṭādīni
svātmānaṃ sarvamīkṣate ..
Īśāvasyopaniṣad — 6
यस्तु सर्वाणि भूतानयातमन्येव अनुपश्यति ।
सर्व भूतेषु च आत्मानां ततो न विजुगुप्सते ॥
yastu sarvāṇi bhūtāny
ātmanyeva anupaśyati .
sarva bhūteṣu ca ātmānaṁ
tato na vijugupsate ..
Svāmi Śivānanda:- He who sees all beings in the Self (Ātman) and the Self in all beings, shrinks not from anything thereafter.
श्रीमद्शंकराचार्य:- यस्तु परिव्राट् मुमुक्षुः सर्वाणि भूतानि अव्यक्तादीनि स्थावरान्तानि आत्मन्येव अनुपश्यति, आत्मव्यतिरिक्तानि न पश्यति इत्यर्थः । सर्वभूतेषु तेष्वेव च आत्मानं तेषामपि भूतानां स्वमात्मानमात्मत्वेन यथास्य देहस्य कार्य करण सङ्घातस्य आत्मा अहं सर्व प्रत्यय साक्षि भूतश् चेतयिता केवलो निर्गुणो।अनेनैव स्वरूपेण अव्यक्तादीनां स्थावरान्तानाम् अहम् एव आत्मेति सर्व भूतेषु च आत्मानं निर्विशेषं यस्त्व् अनुपश्यति, सः ततः तस्माद् एव दर्शनात् न विजुगुप्सते विजुगुप्सां घृणां न करोति । प्राप्तस्यैवानुवादो।अयम् । सर्वा हि घृणा आत्मनो।अन्यद्दुष्टं पश्यतो भवत्यि; आत्मानम् एव अत्यन्त विशुद्धं निरन्तरं पश्यतो न घृणानिमित्तमर्थान्तरमस्तीति प्राप्तम् एव ततो न विजुगुप्सत इति ॥
Śrīmad Śaṅkarācārya:- yastu parivrāṭ mumukṣuḥ sarvāṇi bhūtāni avyaktādīni sthāvarāntāni ātmanyeva anupaśyati, ātmavyatiriktāni na paśyati ityarthaḥ | sarvabhūteṣu teṣveva ca ātmānaṁ teṣāmapi bhūtānāṁ svamātmānamātmatvena yathāsya dehasya kārya karaṇa saṅghātasya ātmā ahaṁ sarva pratyaya sākṣi bhūtaś cetayitā kevalo nirguṇo—anenaiva svarūpeṇa avyaktādīnāṁ sthāvarāntānām aham eva ātmeti sarva bhūteṣu ca ātmānaṁ nirviśeṣaṁ yastv anupaśyati, saḥ tataḥ tasmād eva darśanāt na vijugupsate vijugupsāṁ ghṛṇāṁ na karoti | prāptasyaivānuvādo—ayam | sarvā hi ghṛṇā ātmano—anyadduṣṭaṁ paśyato bhavatyi; ātmānam eva atyanta viśuddhaṁ nirantaraṁ paśyato na ghṛṇānimittamarthāntaramastīti prāptam eva tato na vijugupsata iti ||
imamevārthamanyo—api mantra āha
Īśāvasyopaniṣad — 7
यस्मिन् सर्वाणि भूतानि आत्मैवाभूद् विजानतः ।
तत्र को मोहः कः शोकः एकत्वम् अनुपश्यतः ॥
yasmin sarvāṇi bhūtāni
ātmaivābhūd vijānataḥ .
tatra ko mohaḥ kaḥ śoka
ekatvam anupaśyataḥ ..
Svāmi Śivānanda:- When, to the knower, all beings become one with his own Ātman, how shall he be deluded, what grief is there when he sees everywhere oneness?
श्रीमद्शंकराचार्य:- यस्मिन् सर्वाणि भूतानि यस्मिन् काले यथोक्त आत्मनि वा, तान्येव भूतानि सर्वाणि परमार्थ आत्म दर्शनात् आत्मैवाभूत् आत्मैव संवृत्तः परमार्थ वस्तु विजानतः, तत्र तस्मिन् काले तत्र आत्मनि वा, को मोहः कः शोकः? शोकश्च मोहश्च काम कर्म बीजम् अजानतो भवति, न त्वात्मैकत्वं विशुद्धं गगनोपमं पश्यतः । को मोहः कः शोक इति शोक मोहयोर् अविद्याकार्ययोराक्षेपेणासम्भवप्रकाशनात् सकारणस्य संसरस्यात्यन्तमेवोच्चेदः प्रदर्शितो भवति । यो-अयम् अतीतैर् मन्त्रैर् उक्त आत्मा , स स्वेन रूपेण किम्लक्षण क इत्याह मन्त्रः ॥
Śrīmad Śaṅkarācārya:- yasmin sarvāṇi bhūtāni yasmin kāle yathokta ātmani vā, tānyeva bhūtāni sarvāṇi paramārtha ātma darśanāt ātmaivābhūt ātmaiva saṁvṛttaḥ paramārtha vastu vijānataḥ, tatra tasmin kāle tatra ātmani vā, ko mohaḥ kaḥ śokaḥ? śokaśca mohaśca kāma karma bījam ajānato bhavati, na tvātmaikatvaṁ viśuddhaṁ gaganopamaṁ paśyataḥ . ko mohaḥ kaḥ śoka iti śoka mohayor avidyākāryayorākṣepeṇāsambhavaprakāśanāt sakāraṇasya saṁsarasyātyantamevocchedaḥ pradarśito bhavati ..
yo—ayam atītair mantrair ukta ātmā, sa svena rūpeṇa kiṁlakṣaṇa ka ity āha ayaṁ mantraḥ
Thoughts of verses 6 and 7 are refeleced in Bhagavad Gītā VI.29-30
Śrīmad Bhāgavadam 11.2.45 reflects the same thoughts in which ātma-bhāvam is referred as bhagavad-bhāvam.
Śrīmad Bhagavadam — 11.2.45
सर्व भूतेषु यः पश्येद् भगवद् भावम् आत्मनः ।
भूतानि भागावतयात्मन्येषः भागावतोत्तमः ॥
sarva-bhūteṣu yaḥ paśyed
bhagavad-bhāvam ātmanaḥ .
bhūtāni bhagavaty ātmany
eṣa bhāgavatottamaḥ ..
In Bhagavad-gītā 6.30, Śrī Kṛṣṇa says:
यो मां पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति ।
तस्याहं न प्रणश्यामि स च मे न प्रणश्यति ॥ भ.गी.६.३०
yo māṁ paśyati sarvatra
sarvaṁ ca mayi paśyati .
tasyāhaṁ na praṇaśyāmi
sa ca me na praṇaśyati ..
S.Radhakrishnan :- He who sees Me every where and sees all in Me; I am not lost to him nor is he lost to Me.
श्रीमद् शंकराचार्य:- य इति । यो मां पश्यति वासुदेवं सर्वस्यात्मानं सर्वत्र सर्वेषु भूतेषु सर्वं च ब्रह्मभूतजातं मयि सर्वात्मनि पश्यति, तस्यैवम् आत्मैकत्व दर्शनो अहम् ईश्वरो न प्रणश्यामि न परोक्षतां गमिष्यामि । स च मे न प्रणश्यति स च विद्वान्मम वासुदेवस्य न प्रणश्यति न परोक्षो भवति तस्य च मम चैकात्मकत्वात्, स्वात्मा हि नामात्मनः प्रिय एव भवति, यस्माच्चाहमेव सर्वात्मकत्व दर्शी
Śrīmad Śaṅkarācārya:- ya iti — yo māṁ paśyati vāsudevaṁ sarvasyātmānaṁ sarvatra sarveṣu bhūteṣu sarvaṁ ca brahmabhūtajātaṁ mayi sarvātmani paśyati, tasyaivam ātmaikatva darśano aham īśvaro na praṇaśyāmi na parokṣatāṁ gamiṣyāmi — sa ca me na praṇaśyati sa ca vidvānmama vāsudevasya na praṇaśyati na parokṣo bhavati tasya ca mama caikātmakatvāt, svātmā hi nāmātmanaḥ priya eva bhavati, yasmāccāhameva sarvātmakatva darśī